آب آشامیدنی ، آب
گوارائی است که عوامل فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی آن درحد استانداردهای
مصوب باشد و مصرف آن عارضه سوئی در کوتاه مدت یا دراز مدت درانسان ایجاد
نکند.
آلودگی آب آشامیدنی : عبارتست از تغییر خواص فیزیکی ،شیمیایی و بیولوژیکی آب به گونه ای که آن را برای مصرف انسان زیان آور سازد.
خطر آلودگی آب را می توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد:
خطر زیست شناختی
خطر شیمیایی
خطر زیست شناختی:
خطرهای زیست شناختی
شامل بیماریهای منتقله بوسیله آب به سبب عوامل زنده یا میزبان آبزی موجود در آب می باشد بیماری های منتقله از آب بوسیله باکتریهای بیماریزا ، ویروس ها ،پروتوزئرها وکرم ها در انسان ایجاد می شوند.منابع ومخازن آب از جمله رودخانه ها وکانال آبها ، دریاچه ها و سدها بویژه درمناطق گرمسیر، محلی مناسب برای انتشار اینگونه بیماریها می باشند. این نوع مخازن آب
زمینه را برای رشد میزبانهای واسط انگلها مانند حلزونها ، ماهیها وگیاهان
آبزی وناقلین بیماری ها مانند پشه ها وسایر حشرات گزنده فراهم میسازند.
درنتیجه قبل از برطرف ساختن آلودگی آب باید به وضعیت بهداشتی محیط زیست و مردم رسیدگی شده وآموزشهای لازم به آنها داده شود تا ازآلودگی .
امروزه به علت گسترش واحدهای صنعتی و تجاری و استفاده از سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی در کشاورزی بر میزان آلودگی شیمیایی آبها افزوده شده است .
موادی
همچون ارسنیک ، سرب ، کرم ، سلینوم ، کادمیوم ، جیوه ، سیانور ،
موادرادیواکتیو ، منگنز ، روی، فلوئور ، مواد پاک کننده ، مواد فنلی و غیره
میتواند در آب بصورت محلول و یا معلق اضافه شود و باعث آلودگی شیمیایی آب
گردد .
جهت پیشگیری از بیماریهای منتقله توسط آب راههای زیر توصیه میشود :
طبق قانون (( کنترل کیفیت آب آشامیدنی عمومی از نقطه آبگیر تامصرف به عهده وزارت بهداشت ،درمان وآموزش پزشکی میباشد ))
که دراین راستا اقدامات زیر توسط بهداشت محیط انجام میگیرد:
نمونه برداری میکروبی از آب آشامیدنی شبکه های لوله کشی، منابع ، مخازن ذخیره آب شهرها وتصفیه خانه های آب.
نمونه برداری میکروبی از منابع ،مخازن وشبکه های لوله کشی آب آشامیدنی روستاهای تابعه شهرستان .
کنترل و سنجش کلر باقیمانده در مناطق شهری وروستایی به طوری که میزان کلر باقیمانده ، درکلیه نقاط شبکه در حد استاندارد باشد.
نمونه برداری شیمیایی ازکلیه منابع آب وشبکه های لوله کشی آب شهری. ( شش ماه یکبار )
نمونه برداری شیمیایی ازکلیه منابع آب وشبکه های لوله کشی آب روستایی. ( دو سال یکبار )
آموزش روش های ساده گندزدایی آب آشامیدنی به کلیه روستائیان از طریق بهورزان. ( جوشاندن ، استفاده از کلر مادر )
کنترل
و پیگیری جهت نصب علائم هشدار دهنده در: پارکها ، ترمینالها ، گورستان ها ،
بلوارها ،خیابانها وسایر اماکن مشابه بمنظور عدم استفاده ازآب فضای سبز
جهت مصارف شرب و پیگیری جهت تامین آب سالم وبهداشتی درمکان های مذکور.
کنترل بهداشتی آبخوری های داخل شهر،خیابانها ،معابر عمومی ومسیر راه ها.
کنترل کیفی آب قنوات ،چشمه ها و سایرمنابع آب مسیرراه ها .
کنترل کیفی آب آشامیدنی درترمینال ها وپایانه ها .
کنترل بهداشتی استخرهای شنا از نظر بهداشت محیط وکنترل کیفی آب مورد مصرف در استخرها.
کنترل بهداشتی آبهای معدنی در جهت رعایت استادارد های تعیین شده برای آبهای معدنی
کنترل بهداشتی آب دررستوران وبوفه قطارها، هواپیماها
کنترل کیفی آب مورد استفاده دانش آموزان درمدارس .
کلرینه کردن آب آشامیدنی با محلول کلر ( یک درصد )
برای خانوارهای فاقدلوله کشی و شبکه توزیع آب سالم و کوچ نشینان بهترین روش گند زدایی و تهیه آب آشامیدنی سالم استفاده از محلول کلر یک درصد است .
جهت تهیه پانزده گرم یا یک قاشق غذاخوری یا 3 قاشق مرباخوری از پودر پرکلرین را در یک لیتر آب ریخته کاملا مخلوط می کنیم سپس رسوبات آن را جدا کرده ودر یک بطری تیره رنگ با ظرفیت یک لیتر ریخته سپس از این محلول به ازای هر لیتر آب 7 تا 3 قطره ( با توجه به کدورت آب
) اضافه کرده و پس از 30 دقیقه در صورت مطلوب بودن میزان کلر باقیمانده
مصرف میکنیم . معمولابرای استفاده در خانوارها از ظروف 20 لیتری استفاده می
شود که به ازای هر20 لیتر یک قاشق غذاخوری از محلول کلر مادر استفاده می
شود .
همانطور که میدانید آب بیش از سهچهارم سطح کره زمین را پوشانده است. ۲/۹۷ درصد از آبهای موجود در این سیاره در اقیانوسها و دریاها انباشته شدهاند، لیکن تنها حدود ۸/۲ درصد از آبهای موجود قابل شرب میباشد. قدار قابل توجهی از کل آبهای سطح کره زمین بهصورت مناطق قطبی، یخچالهای طبیعی، رطوبت هوا و خاک میباشد که عملاً غیرقابل دسترسی است و تنها ۶۲/۰ درصد از آن در رودخانهها جاری بوده و یا بهصورت دریاچههای آب شیرین و منابع زیرزمینی قرار گرفتهاند و انسانها آب آشامیدنی خود را از این منابع تأمین مینمایند.
امروزه این منابع محدود آب شیرین قابل دسترس در معرض انواع آلودگیهای میکروبی و شیمیائی قرار گرفته، و آلایندههای فراوانی از طریق فاضلابهای صنعتی و کودهای شیمیائی منابع حیاتی انسانها را بهطور جدی تهدید مینماید.
۱) متأسفانه با توسعه تمدن جدید و صنعتی شدن جوامع، فاضلابهای صنعتی،
مواد سمی، (فلزات سنگین) و آلودگیهای مضر که برای سلامتی موجود تهدید به
حساب میآید، از قبیل اسیدیته آزاد، مواد قلیائی، گازهای سمی، مواد
رادیواکتیو، میکروارگانیسمهای بیماریزا، چربی و روغن و … را وارد آبهای شیرین قابل دسترس مینمایند.
۲) مواد شوینده که در عصر ما بسیار توسعه یافته و حجم وسیعی را تشکیل میدهد، هر روز و هر ساعت از طریق چاههای فاضلاب وارد آبهای زیرزمینی گردیده و مولکولهای کربندار حلقوی (هیدروکربورها) موجود در آن که به آسانی قابل استحاله و تغییر نیستند، را وارد آبهای
زیرزمینی میگردانند و آلودگی شیمیائی ایجاد مینمایند. متأسفانه با تمام
تلاشی که به عمل آمده در حال حاضر فقط ۲۵ درصد از پاک کنندهها
(دترجنتها) در شرایط معمولی تجزیه میگردند (جزء انواع تجزیه شونده
میباشند) و ۷۵ درصد آنها استحاله نمیگردد و مولکولهای حلقوی کربندار
آنها شکسته نمیشوند.
۳) تصفیهخانههای آب
شرب جهت مبارزه با آلودگیها با اضافه کردن مقداری کلر که ارزانترین و
قابل دسترسترین آنتیاکسیدان است، میکروبها و ویروسها را در شرایطی خاص
(نه بهطور کامل) از بین میبرند. هنگامی که کلر بهعنوان گندزدائی کننده
در تصفیه آب
به کار میرود، در اثر ترکیب کلر با مواد آلی مثل اسید هیومیک تولید
تریهالومتانها THMs یا هالوفرمها را مینماید، تریهالومتانهای اصلی
عبارتند از: کلروفرم (CHCL۳)، برمودی کلرومتان (CHBrCL۲)، دیبرموکلرومتان
(CHBr۲CL) و برموفرم (CHBr۳). شواهدی در دست است که این ترکیبات خاصیت
سرطانزائی دارند، که برای سلامتی انسانها جداً مضر تشخیص داده شدهاند.
در شکل تصفیه آب بهصورت رایج اینگونه مواد همچنان در آب باقی میمانند و
کلر اضافی باقیمانده نیز اثر زیانآور خود را بر سلامتی انسانها وارد
میسازد. در هر حال تصفیههای اولیه تأثیر زیادی در رابطه با مقابله با
آلودگی شیمیائی و عناصر محلول در آب نمیتوانند انجام دهند. فلزات مضر و نمکهای زیانآور همچنان از طریق آب آشامیدنی وارد بدن انسانها میگردند و اثرات تخریبی خود را بهجای خواهند گذاشت.
۴) آب حاوی
محلول نمکها و فلزات زیانآور، که میزان آن با: Electrical Conductivity,
TDS Total Dissolved Solids، مشخص میگردد، متابولیسم سلولی و سوخت و ساز
سلولهای بدن انسان را تحت تأثیر قرار میدهد و در رسیدن غذا و اکسیژن کافی
به نسوج و بافتهای بدن اختلال ایجاد مینماید. این اختلال بهصورت خستگی
مفرط، ناراحتیهای پوستی، ضعف در عضلات بدن، سردرد و … ظاهر میگردد. مواد
زائد آب
در سیستم گردش خون بهصورت رسوباتی در جداره رگها باقی میمانند و موجب
تصلب شرائین، فشار خون، کاهش کارائی کلیهها و کاهش ترشحات مفید غدد بدن و
نهایتاً سکتههای قلبی، مغزی و سایر عوارض خطرناک میگردند.
۵) میزان آب موجود در بدن انسان ۶۶ درصد تا ۸۵ درصد است که مقدار آن در خون ۷۹ درصد میباشد. آب سالم و بهداشتی آبی است که قادر به انجام مأموریتهای ضروری برای حیات پرنشاط و سالم باشد. سوخت و ساز سلولی عمدتاً توسط آب صورت میپذیرد و آب
بهطور دائم سلولها و بافتها را با حمل مواد غذائی تغذیه کرده و سپس
مواد زائد آنها را به خارج از بدن حمل میکند، که در صورت اشباع بودن
مولکولهای آب از عناصر زائد این توانائی کاهش مییابد و عوارض آن بهصورتهای گوناگون در زندگی ما ظاهر میگردد.
۶) توجه به امر بهداشت آب آشامیدنی و مضرات ناشی از آلودگیهای مختلف آب در سال ۷۸ توجه همراهان گروه تصفیه آب
را به خود جلب نمود. آنان جهت پرهیز دادن از امراض و ناراحتیهای ناشی از
این آلودگیها، و توسعه آگاهی عمومی نسبت به آنها تلاشهای خود را آغاز
کردند. استفاده گسترده از سیستمهای تصفیه (Reverse Osmosis) اسمز معکوس از
نتایج این فعالیتهاست. Reverse Osmosis سیستمی است که با بهرهگیری از
قانون اسمز در طبیعت میتواند آبهای آلوده و ناسالم با عبور دادن از فیلتری مخصوص به نام (membrane) به آب سالم بهداشتی تبدیل نماید، که نزدیک به مختصات استاندارد سازمان بهداشت جهانی (WHO) میباشد. این سیستم مولکولهای آب
را غربال کرده و مولکولهای اشباع نشده و سالم را از مولکولهای اشباع شده
جدا مینماید. انواع میکروبها و ویروسها که در اندازههای فیزیکی ۰۳/۰
تا ۳ میکرون مشخص میگردد و همچنین انواع فلزات سنگین و نمکهای زیانآور
را بهصورت پساب خارج مینماید و تنها به آب سالم و بهداشتی اجازه عبور و خروج از سیستم را میدهد که قابل شرب و اطمینانآور است.
دستگاههای کوچک پرتابل و خانگی و اداری اسمز معکوس قابل دسترسترین سیستم و با شرایط کاملاً اقتصادی جهت تأمین آب آشامیدنی سالم در منزل و محیط کار میباشد. با این دستگاهها دیگر نیازی به تهیه آب معدنی بستهبندی شده نخواهید داشت و از مضرات بیشمار آبهای ناسالم در امان خواهید بود.
چین به شدت در حال گذار و تغییر از اقتصاد روستا محور به اقتصاد شهر محور است. اقتصاد در حال شکوفا شدن بوده، ساختار های اجتماعی در حال تغییر بوده،
اکوسیستم ها تحت فشار بوده و پایداری به چالش کشیده شده است. ما اقدام به
تجزیه تحلیل آسیب پذیری اجتماعی اقتصادی و زیست محیطی سیستم های رودخانه ای
کردیم که به طور کلی و یا جزیی در بخش قاره ای چین واقع شده است. یک سوم
منطقه مناطق مسکونی در این مطالعه پوشش داده شده است. شش فاکتور تنش(
نظارت، اقتصاد، مسائل اجتماعی، محیط زیست، خطرات و تنش های آبی) به طور
جداگانه و ترکیبی به صورت آسیب پذیری کل تجزیه تحلیل شدند. آسیب پذیر ترین
بخش های چین در حوزه های پایینی رودخانه زرد و های، با تراکم جمعیت بالا،
قابلیت دسترسی پایین به آب و ردپای انسانی بالا می باشند. دیگر مناطق تحت
فشار آب در شمال غرب، آسیب پذیری بالایی نشان دادند و از این رو مناطق
ساحلی غنی از آب ناشی از تراکن جمعیتی بالا، خطرات طبیعی و رد پای انسانی
بالا نیز این آسیب پذیری را داشتند. در ابتدا، دیدگاه ما به شدت چند بعدی
بوده و از این روی برای حل چالش های آبی به صورت واقع گرایانه و چند وجهی
کار می کنیم. دوما ما اقدام به ترکیب مقیاس های مدیریتی و حوزه رودخانه
کرده و از تفکیک پذیری مکانی بالاتر استفاده کردیم. سوما، ما از بعد
فرامرزی استفاده کردیم که زیاد عرف نیست. این بسیار مهم است، زیرا یک
میلیارد از همسایه های چین در حوزه های مربوط به آن زندگی می کنند.
آسیب پذیری سیستم رودخانه: ویژگی های جغرافیایی چین
چین یکی از پهناورترین کشور ها از نظر مساحت بوده و بزرگ ترین کشور از نظر
جمعیت است . از این روی، زیاد تعجب بر انگیز نیست چین سطوح بالایی از
ناهمگنی مکانی با توجه به همه ابعاد لحاظ شده در تحلیل آسیب پذیری ما دارد.
این ناهمگنی برای درک و شناسایی آسیب پذیری های سیستم رودخانه به روش
سیستماتیک مهم و حیاتی است.
حوزه های بسته رودخانه ای، یک سوم مساحت چین را شامل می شوند(جدول1). بر
عکس، مناطق وسیعی در بخش های شرقی و جنوبی کشور، رواناب مازاد خود را به
داخل اقیانوس ها وارد می کنند. سطح درآمد اقتصادی، تراکم جمعیت، در معرض
خطر بودن و شرایط محیطی همگی دارای تفاوت های مکانی بزرک در چین هستند.
می توان انتظار داشت که حوزه های بسته و مناطق خشک از حیث منابع آبی، آسیب
پذیر ترین مناطق هستند. در چین این مسئله صدق نمی کند: نتایج ما نشان می
دهد که مناطقی با بیشترین اسیب پذیری سیستم رودخانه ای نه در مناطق خشک
بلکه در مناطق مرطوب قرار کرفته اند. دلیل اصلی توزیع مکانی جمعیت است:
اگرچه حدود یک سوم چین خشک است، تنها 2.1 درصد جمعیت در حوزه های بسته
زندگی می کنند. به علاوه حوزه های بسته کم تر در معرض خطرات بوده و از این
روی دارای ردپای انسانی کم تری از بیشتر مناطق مرطوب می باشند. از این روی،
مناطق خشک بزرگ و بسته از نظر هیدرولوژیکی نظیرحوزه های بسته زیان جیانگ،
مغولستان و گینگای در زمره آسیب پذیر ترین مناطق علی رغم تنش آبی زیاد قرار
نگرفتند.
در بسیاری از مناطق، جدی ترین چالش های مربوط به آب چین در دشت شمال چین
گزارش شده است که دارای نزولات کم تری بوده ولی غالبا مرطوب است و دارای
جمعیت بسیار زیاد می باشد. حوزه معروف به 3 H((Hai, Huang(Yellow) و Huai),
مترادف با همین دشت شمال چین است و از حیث منابع آبی دارای بیشترین چالش
است. مطالعه ما با این دیدگاه هم خوانی ندارد. مهم ترین دلیل برای این عدم
عم خوانی این است که ما تنش یا فشار آبی را بر اساس مصرف آب نسبت به قابلیت
دسترسی به آن محاسبه کردیم و نه بر اساس میزان برداشت آب و یا قابلیت
دسترسی سرانه آب. دو رویکرد اخیر، رویکرد های 3H را به صورت بحرانی از نظر
کمبود آب نسبت به مورد اول نشان می دهند. در نتیجه، بختر است تا مصرف آب از
برداشت آب جدا شود. ر ویکرد ما تنش آب را به مصرف آب و نه به برداشت آب
ارتباط می دهد زیرا بر اساس تعریف، بخشی از آب برداشت شده به حوزه بر می
گردد در حالی که تمام مصرف آب از حوزه دور می شود. نگرانی اصلی هنگام
انتخاب یک معیار و متریک به عنوان شاخص کمبود آب است زیرا معیار دسترسی
سرانه آب، تقاضای آب را در نادیده می گیردو اگر یک منطقه دارای صنعت و یا
کشاورزی متقاضی آب زیاد نباشد، به طور کامل می تواند نیاز هایش را با منابع
آب موجود تامین کند. در عوض، کمبود آب از این جهت، باید از طریق رابطه
عرضه و تقاضای آب اندازه گیری شود.
لازم به ذکر است که مناطق بزرک با منابع آبی فراوان به خصوص در حوزه
یانگتز میانی و بالایی نظیر شیکوان، چونپیک .و هوبای دارای تنش یا فشار آبی
متوسط هستند. دلیل این ناشی از تراکم جمعیتی بالاست. به علاوه آن ها در
معرض خطر بوده و دارای ردپای انسانی بالایی هستند. از این روی،آن ها
زیانجانک و مغولستان درونی را در این مطالعه به طور برابر و یا آسیب پذیر
تر طبقه بندی کردند. در خصوص آسیب پذیری آن ها شواهد زیادی نظیر سیل ها و
زلزله ها وجود دارد که آسیب های اجتماعی و مالی زیادی را طی سال های گذشته
به آن ها تحمیل کرده اند. این سطوح بالای آسیب پذیری در بخشی از حوزه
یانگتز بسیار مهم است چرا که در برنامه انتقال آب جنوب به شمال آب را از
حوزه یانگتز به طرف شمال به خصوص حوزه 3 H انتقال می دهد.
به طور کلی، نقشه آسیب پذیری تفاوت های مکانی کم تری را در بخش های مختلف
چین نسبت به مطالعات فعلی نشان می دهند و بر همیین اساس سطح آسیب پذیری چین
نیز در بیشتر بخش های کشور نسبتا بالاست. دلیل این است که در بسیاری از
مناطق شش مولفه آسیب پذیری تعادل یک دیگر را بر هم زده اند برای مثال در
مناطق ساحلی به شدت در معرض خطر در جنوب شرق، تنش آب به شدت پایین بوده و
از این روی آسیب پذیری اجتماعی بالاست.
حوزه های اصلی فرامرزی
چین چندین حوزه رودخانه ای در مقیاس قاره ای را با همسایه های خود مشترک
است. در این مطالعه، ما اقدام به آنالیز آسیب پذیری آب ها در بخش های داخل
چین پرداختیم. در مطالعات قبلی، 9 مورد از 11 حوزه فرامرزی با روش RBVI به
صورت یک نهاد جغرافیایی تحلیل شده اند. مقایسه سیستم های رودخانه ای درون
مرز های چین و 9 حوزه فرامرزی نشان می دهد که اگرچه سطح و دامنه آسیب پذیری
حوزه های موجود در چین زیاد است، ولی حوزه هایی وجود دارند که آسیب پذیر
تر هستند. این حوزه ها شامل ایندوس و جی بی ام می باشند. این دو حوزه دارای
جمعیت 900 میلیون نفری می باشند. از این روی، هنگام بیان وضعیت و آسیب
پذیری سیستم های آبی چین، باید این چالش ها را به چالش های موجود در برخی
از حوزه های رودخانه ای مجاور نسبت داد که برخی از آن ها با کشور چین به
عنوان حوزه بالادست مشترک است.
به طور کلی، حوزه های فرامرزی هنکام صحبت در مورد آب های چین اهمیت زیادی
دارند اگرچه اغلب در آنالیز هایی نظیر تحلیل های ذکر شده در بخش های فوق
نادیده گرفته می شوند. چالش های قانونی و سازمانی در همکاری های فرامرزی و
فراملی در حوزه های مشترک چین و همسایه ها وجود دارد وضعیتی که از نظر
زمانی بسیار پویا و متغیر است و در جهت پذیرش اصول و قوانین بین المللی
است. اگرچه اندازه جمعیت و سطح آسیب پذیری بخش های حوزه های فرامرزی زیاد
بالا نیست، اما چین به شدت بر بسیاری از این حوزه ها تاثیر کذاشته و موجب
شده تا کشور های پایین دست متاثر شوند. تاسیسات تولید برق آبی در لاکانک
–مکونک را می توان یک نمونه از این موارد دانست و فشار روز افزون فعالیت
های اقتصادی رودخانه های بالادست برهماپودرا و سالون نمونه های دیکر هستند.
علی رغم این اثرات اصلی بر همسایه های چین و عدم توجه به توصیه چند ساله
با اسناد مختلف سیاسی، سیاست آبی چین در آب های فرامرزی یا بین مرزی با ضعف
روبروست. در نتیجه هنکام حل مسائل آبی و چالش های از این قبیل در چین، می
توان گفت که آب های مرزی باید بیشتر از آب های داخلی مد نظر قرار گیرد.
رویکرد تحلیل آسیب پذیری
ما اقدام به تهیه نقشه های آسیب پذیری شش بعد و جنبه آسیب پذیری و آسیب پذیری کلی یا ترکیبی کردیم. قبلا برای چین هیچ نقشه و تحلیلی مثل این وجود نداشته است. علاوه بر داشتن تفکیک پذیری و یا جزییات ریز سیستم های رودخانه ای، ما مرز های حوزه ها را با مرز های سیاسی و مدیریتی در طرج سییستم رودخانه ای CARU روی هم قرار دادیم. این بعد در مطالعات منابع آبی چین دیده نمی شود در حالی که اهمیت زیادی برای سیاست گذاری و تحلیل های سیاسی دارد زیر بسیاری از سیاست ها از طریق حوزه های اختیاراتی اجرا می شوند.