دستگاه هایی که امروزه به عنوان آبسرد کن می شناسیم در ابتدا فقط وظیفه توزیع آب آشامیدنی را بر عهده داشتند اولین آبخوری
به فرم امروزی و با رعایت اصول بهداشتی در سال 1906 توسط دو نفر به نامهای
هاسلی ویلارد تیلور ( بازرس بهداشتی شهر برکلی ) و لوتر هاوز ( موسس
کمپانی Haws ) ابداع گردید. هاسلی ویلارد بازرس بهداشتی شهر برکلی بود.
نگرانی او از بابت مصرف آب آلوده توسط کودکان در مدارس او را بر آن داشت تا
گامی در جهت گسترش استفاده از آبخوریهای بهداشتی بردارد. از طرفی سالها قبل پدرهاوز بر اثر بیماری تب حصبه ناشی از مصرف آب آلوده در گذشته بود لذا هاوز قصد داشت اقدامی کند تا آب آشامیدنی مطمئن و بهداشتی در اختیار عموم مردم قرار دهد. سرانجام پس از تلاش مستمر این دو تن در سال 1911 اولین شیر آبخوری اختراع و توسط هاوز ثبت گردید. آنها اولین شیر آبخوری را در دپارتمان مدارس برکلی نصب کردند. آبخوریهای اولیه آب را در دمای اتاق عرضه می کردند.اما تقاضا برای آب خنک به زودی سبب پیشرفت آبخوری ها شددراین مرحله آب سردکن ها از قالبهای بزرگ یخ جهت خنک کردن آب استفاده می کردند. که این امر منجر می شد دستگاه ها سنگین شده و ابعاد آن بیش از اندازه بزرگ گردد. هدف از خنک کردن آب کشتن میکروارگانیزمهایی بود که آب را آلوده می کردند.
در سال 1938 اولین آبسردکنهای برقی که بدون نیاز به یخ ، خود به تولید آب سرد می پرداختند به بازار آمدند.
آبسردکنهای بطری دار قبل از نیمه قرن بیستم ابداع گردید. این دستگاهها
از نیروی جاذبه زمین برای فراهم کردن آب در یک واحد مستقل ایستاده استفاده
می کردند. بعدها یونیت خنک کننده به این دستگاهها اضافه شد.
در کشور ما نیز توزیع آب آشامیدنی جهت مصرف عمومی سابقه ای دراز دارد. در واقع سقاخانه
ها که معمولا وقفی بوده و در اماکن مذهبی ایجاد می گردید از مهمترین و
مورد توجه ترین پدیده های تاریخی- مردم شناسی محسوب می گردد. از معروفترین
آنها می توان :
- سقاخانه بقعه شیخ صفی الدین در اردبیل ( حدود 500 سال قدمت )
- سقاخانه کوچه دباغ خانه در یزد
- سقاخانه عزیز الله در کنار مسجد جمعه اصفهان
- سقاخانه حرم مطهر امام رضا ( حدود 400 سال قدمت )
را نام برد.
در دهه 1340 خورشیدی اولین آبسردکن ایرانی که با استفاده از انرژی برق اقدام به خنک کردن آب می کرد به بازار آمد. پس از آن شرکتهای بزرگ و کوچک فراوانی اقدام به تولید انواع مختلف آبسردکن با سیستم مشابه نمودند.
تولید آبسردکن در ایران از دهه 1340 خورشیدی آغاز گردید. به علت عدم نظارت دقیق بر این محصول ، روند تولید آن بدون لحاظ مسائل بهداشتی و انرژی ادامه پیدا کرد.
در سال 1364 اولین استاندارد آبسردکن به
شماره ISIRI 2526 در کمیسیونی مرکب از 7 نفر شامل 2 نماینده از موسسه
استاندارد و تحقیقات صنعتی و 5 نماینده از 4 شرکت تولید کننده آبسرد کن از روی استاندارد سال 1971 هندوستان تدوین گردید. استاندارد تدوین شده شامل ویژگیها و روشهای آزمون آبسرد کن
مخزن دار استاندارد می باشد که البته تا به امروز دریافت آن برای این
محصول بر خلاف بسیاری از محصولات تولیدی دیگر که مشمول استاندارد اجباری می
باشند اجباری نشده است.
از طرفی سالیان درازی است که آبسرد کن های تولیدی از همان سیستم ابتدایی برای خنک کردن آب مصرفی
بهره می جویند. حتی می توان گفت : بسیاری از تولیدکنندگان بدلیل عدم نظارت
همان تکنولوژی اولیه را نیز به درستی اجرا نمی نمایند برای مثال استفاده
از استانلیس استیل جهت ساخت مخزن ، عایقکاری مناسب مخزن و انتخاب سیستم
سرمایش مناسب از اساسی ترین فاکتورهای طراحی آبسردکن های
قدیمی می باشد که متاسفانه حتی بسیاری از تولیدکنندگان بزرگ نیز به دلیل
رقابت در قیمت مجبور به عدم رعایت آن می شوند. همین امر سبب شده است که
صنعت آبسردکن مملو
از تولیدکنندگانی باشد که ملزم به رعایت هیچکدام از شرایط استاندارد
نیستند در نتیجه بازار نیز توسط محصولات بی کیفیت اشباع شده است.
با این اوصاف ، در سال 1385 شرکت البرز دما کاران در پی سابقه درخشان این شرکت در صنعت سرمایش
و با توجه به عدم رعایت مسائل بهداشتی و مصرف انرژی بی رویه دستگاههای
قدیمی بر آن شد تا با اتکا به دانش و تجربه خود اقدام به ساخت دستگاه آبسردکنی نماید که علاوه بر رعایت اصول بهداشتی از مصرف بی رویه انرژی نیز پرهیز نماید.
طرح
اولیه توسط مدیر عامل شرکت ، آقای میر حمید محمد گاهی مطرح و ابداع گردید
مراحل آزمایش و ساخت تحت نظارت ایشان در محل کارخانه شرکت واقع در دماوند
پیگیری شد. و در سال 1386 مراحل ثبت اختراع محصول به نام ایشان به انجام
رسید.
سرانجام اولین دستگاه به مرحله تولید رسید و در ایستگاه راه آهن تهران نصب گردید. با توجه به حجم بالای آب خنک مصرفی در ایستگاه راه آهن تهران انتظار می رفت که هیچ دستگاهی نتواند پاسخگو باشد اما آبسرد کن آنی
با سربلندی از این میدان به در آمد و استفاده از دستگاه با استقبال گسترده
ای روبه رو شد. از آن پس دستگاههای بیشتری در اماکن عمومی مختلف در سطح
کشور مانند ترمینالهای مسافربری ، فرودگاهها ، ورزشگاهها ، مترو ، مدارس و اماکن مقدس و مذهبی به ارائه آب سرد بهداشتی به صورت دائمی پرداخت.
ظرفیت سرمایش آبسردکن : عبارت است از مقدار آبی که تحت شرایط دمای آب ورودی و با توجه به دمای محیط آبسردکن سرد خواهد کرد (درجه حرارت آب ورودی و خروجی باید مشخص باشد ).
ضریب کارکرد آبسردکن : عبارت است از نسبت ظرفیت سرمایش به قدرت مصرفی که بر حسب لیتر بر کیلو وات بیان میگردد .
آبسردکن نوع فوری : آبسردکنی است که در آن سرد شدن آب همزمان با جریان یافتن آب از لوله خروجی انجام میگیرد .
آبسردکن نوع مخزندار : آبسردکنی است که ذخیره و سردکن آب در یک ظرف انجام میگیرد .
آبسردکن نوع مخزندار فوری
آبسردکنی است که دارای یک سیستم سرد کننده قبلی بوده , به طوریکه میتواند یک جریان دائمی آب سرد , جدا از سیستم ذخیره و سرد کردن آبی که قبلا سرد شده است را تهیه نماید .
ظرفیت مخزن : مقدار آبی است بر حسب لیتر هنگامی که سطح آب به سطح نرمال کار دستگاه برسد .
طبقه بندی آبسردکن ها:
طبقه بندی آبسردکنها به شرح زیر میباشد.
الف - آبسردکن نوع فوری
ب - آبسردکن نوع مخزندار
ج - آبسردکن نوع مخزندار فوری
الف - آبسردکن نوع فوری
این نوع آبسردکن معمولا به یکی از دو نوع داده شده در زیر ساخته میشوند .
1- آبسردکن بطری دار که یک بطری یا ظرف برای ذخیره کردن آب داشته و در ضمن دارای خروجی برای پرکردن فنجان یا لیوان میباشد ( مطابق شکل 1)
2- آبسردکن فشاری که به منظور استفاده از آب تحت فشار مجهز بوده و دارای یک یا چند لوله خروجی از انواع زیر میباشد :
الف - آبسردکن نوع بابلر که میتوان آب را بدون لیوان نوشید ( مطابق شکل 2)
ب - نوع لولهای برای پرکردن لیوانها یا فنجانها ( شکل 3)
ج - هر سیستم دیگر لوله خروجی
الزامات عملی
تمام آبسردکنها باید در حالت یک فاز برای کار با برق 220±%10 ولت و در حالت سه فاز برای کار با برق 380 ± % 5 ولت پیشبینی شود .
کلیه آبسردکنها باید طبق شرایط مشخص شده زیر طبقهبندی گردد .
نوع معتدله - این نوع برای کار تحت شرایط دمای محیطی 37 درجه سانتیگراد باید به قرار زیر کارائی داشته باشد .
درجه حرارت آب ورودی 30 درجه سانتیگراد
درجه حرارت آب خروجی 10 الی 15 درجه سانتیگراد
نوع گرمسیری - این نوع آبسردکن برای کار تحت شرایط دمای محیطی 43 درجه سانتیگراد باید به قرار زیر کارائی داشته باشد :
درجه حرارت آب ورودی 35 درجه سانتیگراد
درجه حرارت آب خروجی 13 الی 18 درجه سانتیگراد
ویژگیها و ظرفیت انواع آبسردکنها باید طبق آنچه در جدول (1) داده شده است , باشد .
حداقل فشار استاتیک برای اندازههای مختلف مشخص شده در طبقهبندی ( بند 4-2) باید طبق آنچه که در جدول (1) مشخص گردیده باشد .
حداقل ضرایب کارکرد برای آبسردکنها باید مطابق آنچه که در جدول (1) مشخص شده است باشد .
4 آب آشامیدنی مورد نیاز جهت مصارف گوناگون باید مطابق آنچه که در جدول (2) مشخص گردیده است , باشد .
مواد و ساختمان
بدنه
بدنه آبسردکن باید
دارای ساختمان محکمی بوده و اگر از ورقهای فولادی ساخته شده باشد باید
دارای پوششی باشد که در مقابل زنگ زدگی و خوردگی مقاومت نماید .
در
صورت استفاده از رنگ به عنوان پوشش ورق بدنه , بدنه باید قبلا تمیز و شستشو
داده شود و پس از رنگ کاری , در کوره طبق مشخصات پخت رنگ ( بستگی به نوع
رنگ دارد ) پخته شود .
واحد سرمایش آبسردکن مخزندار از یک تانک ذخیره تشکیل شده است که سطوح آن عمل تبادل حرارت را با محیط انجام میدهد .
در صورتیکه مبدل حرارتی از کویل سرمایش تشکیل شده باشد , بایستی کویل روی بدنه خارجی تانک چسبیده شود , بطوری که دارای تماس حرارتی مناسب باشد .
کویل باید با یک ماده مناسب برای جلوگیری از اکسیده شدن و یا خوردگی بخوبی پوشانیده شود .
واحد سرمایش آبسردکن فوری
باید از مبدل حرارتی مناسبی تشکیل شده باشد که تبادل حرارت مؤثر را زیاد
نماید . در مبدلهای حرارتی دوبل , هر دو کویل باید در تماس حرارتی خوب قرار
بگیرند .
آن قسمت از مبدل که با آب سرد در تماس است بایستی از آلیاژ مناسب و مقاوم در برابر خوردگی و یا زنگ زدگی ( حاصل از تماس با آب ) باشد , تا آب را برای مصرف سالم و بهداشتی نگهدارد .
واحد تقطیر کننده ( کندانسور )
این واحد باید به گونهای انتخاب شود که ظرفیت تعیین شده آبسردکن را به علاوه اتلافات برودتی تأمین
نماید . اگر کمپرسور بطور داخلی روی فنر نصب نشده باشد , بایستی آنرا بطور
محکم روی پایه ضد ارتعاش برای جلوگیری از انتقال ارتعاشات مکانیکی نصب
نمود .
کمپرسور باید
از نوع کمپرسور بالای صفر بوده و در ضمن باید به رلههای فشار کم و فشار
زیاد مجهز شوند تا آنرا در مقابل مکشهای کم و یا فشارهای زیادی که فقط شیر
فشار شکن مصرف مینماید حمایت کند .
البته این پیشبینیها در مورد
سیستمهائی که لولههای موئین مصرف مینمایند بکار برده نمیشود , ولی به
هر حال کمپرسور باید به یک وسیله ایمنی در مقابل بار اضافی 1 مجهز باشد .
مبرد مورد استفاده باید بدون بو , بدون حساسیت , بدون مسمومیت , غیر قابل اشتعال , غیرقابل انفجار و بدون تأثیر خوردگی باشد .
جریان مبرد بطرف ناحیه فشار کم بایستی توسط شیر فشارشکن یا لوله موئین کنترل شود . قبل از فشارشکن یا لوله موئین یک صافی مبرد مایع باید نصب و تعبیه شود .
تنظیم کننده دما ( ترموستات ) باید قادر به میزان کردن دما بین حدود 10 تا 20 درجه سانتیگراد باشد و بطور خودکار واحد سردکننده را کنترل نماید . بطوری که دمای موردنیاز آبسرد را در مقدار دلخواه تأمین نماید .
در آبسردکن نوع مخزندار باز , مخزن ذخیره باید از مواد مقاوم در برابر
خوردگی مانند فولاد ضد زنگ غیر مغناطیسی برنج قلعدار , فولاد نرم لعابدار و
چینی داده شده آلومینیم سخت 2 پوشیده شده با پوشش آنودیک و یا آهن
گالوانیزه شده بطریق فرو بردن , انتخاب شود .
در آبسردکن نوع مخزندار بسته , مخزن ذخیره باید از مواد مقاوم در برابر خوردگی مطابق بند (5-3) انتخاب شود .
ساختمان مخزن باید بگونهای باشد تا از جمع شدن کثافات در آن به علت سطوح
خشن یا مفصلهای جوش داده شده جلوگیری شود , به طوریکه آب برای مصرف سالم و
بهداشتی نگهداشته شود .
توصیه میشود یک صافی قابل شستشو و یا صافی که
بعد از مدتی باید آنرا دور انداخت را به آبسردکن متصل نمود , بطوری که
تمام مواد معلق شده در آب را هنگام ورود به آبسردکن بتوان توسط فیلتر گرفت .
سینی تخلیه باید از موادی مقاوم در برابر خوردگی ساخته شود و در ضمن چنان
طراحی گردد که در شرایط کار عادی , تغییر شکل ( تاب خوردگی ) نداده و در
مقابل مصرف دائمی آب سرد , تحت شرایط مختلف آب و هوا فرسوده نگردد . این
سینی باید باندازه کافی حجیم بوده تا از ترشح آب به اطراف محیط جلوگیری
نماید
سینی تخلیه باید مناسب بمنظور جلوگیری از ورود اجسام خارجی همراه
بوده که در اثر تماس با املاح معلق در آب مسدود نشده و کارائی لازم را
دارا باشد .
لوله خروجی و شیر آن برای اتصال به ظرف یا برای تغذیه
مستقیم باید بدون نشت آب بوده و از موادی ساخته شود که در برابر زنگ زدگی و
خوردگی مقاومت کافی داشته باشد . در صورتیکه مواد انتخاب شده در برابر
خوردگی مقاومت کافی نباشد , باید با ماده ضد زنگ پوشیده شود . بنحوی که آب
را برای مصرف سالم و بهداشتی نگهدارد .
عایق حرارتی برای واحد خنک کن
و اتصالات آن به خروجی و برای لوله مکش واحد تقطیر کننده ( کندانسور )
باید از مواد ضد رطوبت و یا با مواد ضد رطوبت پوشیده شوند . عایق نباید در
داخل , فاصله هوائی داشته باشد و در ضمن باید بحد کافی ضخیم بوده تا از
تقطیر روی سطح خارجی در تماس بادمای محیط جلوگیری نماید .
اتصال ورودی آب ریز و تخلیه باید در دسترس باشد , بطوریکه در هنگام نصب اتصال به آسانی صورت پذیرد .
بدنه دستگاه باید از مواد مناسب ( ورقهای فولادی - آهن گالوانیزه ,
آلومینیوم با روکشهای پلاستیک یا روکشهای تزئینی ) با ضخامت مناسب
ومحافظت شده در برابر خوردگی پوشیده و پرداخت گردد , ساختمان بدنه باید
بگونهای باشد که انجام عملیات سرویس و تعمیرات به سهولت امکانپذیر باشد .
هر دستگاه بایستی با سیم سه رشتهای که حداقل 1/5 متر درازا دارد همراه با
دوشاخه مخصوص اتصال بدنه مجهز باشد . در هر حال موازین ایمنی ادوات
الکتریکی آبسردکن باید با استاندارد ملی ایران بشماره 1-1562 مطابقت نماید . در مواردی که برق سه فاز مورد نیاز است , بایستی یک راهانداز مناسب پیشبینی گردد .