آب آشامیدنی ، آب
گوارائی است که عوامل فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی آن درحد استانداردهای
مصوب باشد و مصرف آن عارضه سوئی در کوتاه مدت یا دراز مدت درانسان ایجاد
نکند.
آلودگی آب آشامیدنی : عبارتست از تغییر خواص فیزیکی ،شیمیایی و بیولوژیکی آب به گونه ای که آن را برای مصرف انسان زیان آور سازد.
خطر آلودگی آب را می توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد:
خطر زیست شناختی
خطر شیمیایی
خطر زیست شناختی:
خطرهای زیست شناختی
شامل بیماریهای منتقله بوسیله آب به سبب عوامل زنده یا میزبان آبزی موجود در آب می باشد بیماری های منتقله از آب بوسیله باکتریهای بیماریزا ، ویروس ها ،پروتوزئرها وکرم ها در انسان ایجاد می شوند.منابع ومخازن آب از جمله رودخانه ها وکانال آبها ، دریاچه ها و سدها بویژه درمناطق گرمسیر، محلی مناسب برای انتشار اینگونه بیماریها می باشند. این نوع مخازن آب
زمینه را برای رشد میزبانهای واسط انگلها مانند حلزونها ، ماهیها وگیاهان
آبزی وناقلین بیماری ها مانند پشه ها وسایر حشرات گزنده فراهم میسازند.
درنتیجه قبل از برطرف ساختن آلودگی آب باید به وضعیت بهداشتی محیط زیست و مردم رسیدگی شده وآموزشهای لازم به آنها داده شود تا ازآلودگی .
امروزه به علت گسترش واحدهای صنعتی و تجاری و استفاده از سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی در کشاورزی بر میزان آلودگی شیمیایی آبها افزوده شده است .
موادی
همچون ارسنیک ، سرب ، کرم ، سلینوم ، کادمیوم ، جیوه ، سیانور ،
موادرادیواکتیو ، منگنز ، روی، فلوئور ، مواد پاک کننده ، مواد فنلی و غیره
میتواند در آب بصورت محلول و یا معلق اضافه شود و باعث آلودگی شیمیایی آب
گردد .
جهت پیشگیری از بیماریهای منتقله توسط آب راههای زیر توصیه میشود :
طبق قانون (( کنترل کیفیت آب آشامیدنی عمومی از نقطه آبگیر تامصرف به عهده وزارت بهداشت ،درمان وآموزش پزشکی میباشد ))
که دراین راستا اقدامات زیر توسط بهداشت محیط انجام میگیرد:
نمونه برداری میکروبی از آب آشامیدنی شبکه های لوله کشی، منابع ، مخازن ذخیره آب شهرها وتصفیه خانه های آب.
نمونه برداری میکروبی از منابع ،مخازن وشبکه های لوله کشی آب آشامیدنی روستاهای تابعه شهرستان .
کنترل و سنجش کلر باقیمانده در مناطق شهری وروستایی به طوری که میزان کلر باقیمانده ، درکلیه نقاط شبکه در حد استاندارد باشد.
نمونه برداری شیمیایی ازکلیه منابع آب وشبکه های لوله کشی آب شهری. ( شش ماه یکبار )
نمونه برداری شیمیایی ازکلیه منابع آب وشبکه های لوله کشی آب روستایی. ( دو سال یکبار )
آموزش روش های ساده گندزدایی آب آشامیدنی به کلیه روستائیان از طریق بهورزان. ( جوشاندن ، استفاده از کلر مادر )
کنترل
و پیگیری جهت نصب علائم هشدار دهنده در: پارکها ، ترمینالها ، گورستان ها ،
بلوارها ،خیابانها وسایر اماکن مشابه بمنظور عدم استفاده ازآب فضای سبز
جهت مصارف شرب و پیگیری جهت تامین آب سالم وبهداشتی درمکان های مذکور.
کنترل بهداشتی آبخوری های داخل شهر،خیابانها ،معابر عمومی ومسیر راه ها.
کنترل کیفی آب قنوات ،چشمه ها و سایرمنابع آب مسیرراه ها .
کنترل کیفی آب آشامیدنی درترمینال ها وپایانه ها .
کنترل بهداشتی استخرهای شنا از نظر بهداشت محیط وکنترل کیفی آب مورد مصرف در استخرها.
کنترل بهداشتی آبهای معدنی در جهت رعایت استادارد های تعیین شده برای آبهای معدنی
کنترل بهداشتی آب دررستوران وبوفه قطارها، هواپیماها
کنترل کیفی آب مورد استفاده دانش آموزان درمدارس .
کلرینه کردن آب آشامیدنی با محلول کلر ( یک درصد )
برای خانوارهای فاقدلوله کشی و شبکه توزیع آب سالم و کوچ نشینان بهترین روش گند زدایی و تهیه آب آشامیدنی سالم استفاده از محلول کلر یک درصد است .
جهت تهیه پانزده گرم یا یک قاشق غذاخوری یا 3 قاشق مرباخوری از پودر پرکلرین را در یک لیتر آب ریخته کاملا مخلوط می کنیم سپس رسوبات آن را جدا کرده ودر یک بطری تیره رنگ با ظرفیت یک لیتر ریخته سپس از این محلول به ازای هر لیتر آب 7 تا 3 قطره ( با توجه به کدورت آب
) اضافه کرده و پس از 30 دقیقه در صورت مطلوب بودن میزان کلر باقیمانده
مصرف میکنیم . معمولابرای استفاده در خانوارها از ظروف 20 لیتری استفاده می
شود که به ازای هر20 لیتر یک قاشق غذاخوری از محلول کلر مادر استفاده می
شود .
ویژگی های میکربی آب آشامیدنی مبنای قضاوت در مورد تعیین قابلیت شرب آب
ها از نقطه نظر بیولوژیکی قرار میگیرد . البته قضاوت صحیح بدون رعایت
سایر جوانب از جمله شرایط و دوره تناوب نمونه برد اری نگهداری نمونه ها و
بالاخره دقت در انجام آزمایش ها میسر نخواهد بود .
اصولاً آبی که به مصرف آشامیدن می رسد باید از میکروارگانیسم های بیماریزای شناخته شده و همچنین باکتری های نشانگرکه نشانه آلودگی آب با مدفوع است عاری باشد . کلیفرم ها مهمترین باکتری های نشانگر هستند که در آزمایش باکتریولوژیکی آب ها مورد توجه قرار می گیرند . گرچه این باکتری ها غیر از مدفوع در منابع دیگر نظیر آب
و خاک نیز ممکن است یافت شوند ولی فراوانی بسیارشان در مدفوع انسان و سایر
حیوانات خونگرم و دارا بودن ویژگی های دیگر است که باعث میشود این
باکتریها در آزمایش های مستمر آب های آشامیدنی
از اهمیت خاصی برخوردار باشند . باکتری های کلیفرم را میتوان چنین تعریف
نمود : کلیه باکتریهای گرم منفی میلهای شکل بدون هاگ که میتوانند در حضور
املاح صفراوی رشد کرده و در مدت 24 تا 48 ساعت در دمای 35 تا 37 درجه
سانتیگراد از قند لاکتوز اسید , گاز والدئید تولید کرده و اکسید از منفی
باشند . آن دسته از کلیفرمها که میتوانند در دمای 44 درجه سانتی گراد تا
مدت 48 ساعت از اسید آمینه تریپتوفان , ایندول تولید نمایند بعنوان
اشریشیاکلی شناخته میشوند که در صورت لزوم میتوان آزمایشهای تاییدی IMVIC
را انجام داد .
شاردینگر اولین کسی بود که استفاده از این ارگانسیم را به عنوان یک شاخص آلودگی مدفوعی پیشنهاد کرد زیرا عوامل موجود در آب ساده تر قابل جداسازی و شناسایی هستند . اسمیت در سال 1895 آزمایشی را به منظور ارزیابی قابلیت شرب آب پیشنهاد کرد . این آزمایش آغاز استفاده از کلیفرم ها به عنوان شاخص عوامل بیماری زا در آب به حساب می آید که در مورد مواد غذایی نیز توسعه یافته است .
باکتری های نشانگر دیگر مانند استرپتوکوکوسهای مدفوعی و کلستریدیومهای احیا کننده سولفیت نیز می توانند در تعیین منشأ آلودگی آب با مدفوع و ارزشیابی کارآیی روش کلرینه کردن مورد استفاده قرار گیرند .
کلیفرم ها :
از لحاظ ویژگی های عملی کلیفرم ها باکتری های گرم منفی میله ای و بدون اسپور هستند که لاکتوز را در عرض 48 ساعت تخمیر کرده ، بر روی محیط کشت آگار تولید کلنی های تیره با جلای فلزی می نمایند .کلیفرم ها به خوبی در اکثر محیط های کشت و در بسیاری از مواد غذایی
رشد می کنند . گزارش ها نشان می دهند که این باکتری ها از دمای 2- درجه
سانتی گراد تا بیش از 50 درجه سانتی گراد قادر به رشد می باشند . در مواد
غذایی رشد این ارگانسیم ها در 5 درجه سانتی گراد ضعیف یا بسیار کند است .
تقسیم بندی آب های آشامیدنی :
الف- آب لوله کشی شده :
1- آب تصفیه شده (نمونه برداری در هنگام ورود به شبکه توزیع ) :
آب تصفیه شده باید فاقد کلی فرم باشد . در مواردی که این نوع آب
ها مورد آزمون قرار میگیرند باید آزمایشهای تاییدی برای وجود کلی فرمها
انجام گیرد . زیرا در پارهای از موارد بعضی از باسیلوس ها ممکن است در
محیط آبگوشت لاکتوز واکنشی مشابه کلی فرمها تولید کنند .
2- آب تصفیه نشده ( نمونه برداری در هنگام ورود به شبکه توزیع ) :
در اولین نمونه برداری آب
یا در یک نمونه اتفاقی وجود تا سه باکتری کلیفرم در 110 میلیلیتر
میتواند مورد قبول قرار گیرد در صورتیکه اشریشیا کلی نباشد و مشروط برآن
که در نمونه برداریهای بعدی تعداد کلیفرمها کمتر از 3 باشد . چنانچه سه
باکتری کلیفرم ثابت ماند و یا افزایش یابد نشانه آن است که این نوع آب جهت آشامیدن مناسب نمیباشد .
3- آب تصفیه شده ( نمونه برداری از داخل شبکه توزیع ) :
در بسیاری از موارد ممکن است آبی که در هنگام ورود به شبکه توزیع از کیفیت خوبی برخوردار بوده تا رسیدن به دست مصرف کننده ( شیر آب منازل ) در اثر اشکالاتی نظیر پس زدن آب و یا آب بندی
نبودن محلهای اتصال که ممکن است در سیستم توزیع وجود داشته باشد ،به
باکتریهای کلی فرم آلوده شود . در حالیکه بطور اصولی باید نمونه هایی که
از داخل شبکه توزیع از جمله منازل برداشت میشود عاری از باکتری کلی فرم
باشد .
ب- آبهای لوله کشی نشده :
از منابع آبی لوله کشی
نشده ( چشمه , قنات , چاه ) با اعمال روش های بهسازی مثل دور کردن منابع
آلودگی از منبع آب و پوشانیدن سطح چاه حتی در مورد چاههای کم عمق, در
اولین نمونه برداری یا در یک نمونه اتفاقی وجود تا 10 باکتری کلیفرم در
100 میلیلیتر آب مشروط بر آنکه اشریشیا کلی نباشد و در نمونهبرداریهای
بعدی کمتر از 10 باکتری کلیفرم باشد قابل قبول است .
ویژگی های باکتریولوژیکی آب معدنی :
ردیف نوع باکتری حجم نمونه حد مجاز تعداد باکتری
1 کل کلیفرم ها پاسخ نمونه در 250 سی سی صفر در 100 میلی لیتر
2 کلیفرم های مقاوم به گرما پاسخ نمونه در 250 سی سی صفر در 100 میلی لیتر
3 استرپتوکوکهای مدفوعی پاسخ نمونه در 250 سی سی صفر در 100 میلی لیتر
4 کلستریدیومهای احیاکننده سولفیت پاسخ نمونه در 250 سی سی صفر در 100 میلی لیتر
5 سودوموناس پاسخ نمونه در 250 سی سی منفی در 100 میلی لیتر
6 باکتری های هوازی مزوفیل 24 ساعت در 20 درجه سانتی گراد گرمخانه گذاری شده حداکثر 20 عدد در یک میلی لیتر
7 باکتری های هوازی مزوفیل 24 ساعت در 37 دجه سانتی گراد گرمخانه گذاری شده حداکثر 100 عدد در یک میلی لیتر
شاخص های آبسردکن
ویژگی های باکتریولوژیکی آب بسته بندی شده :
نوع میکروارگانسیم بیشینه مجاز
کل کلیفرم ها منفی در 100 میلی لیتر
اشریشیا کلی منفی در 100 میلی لیتر
میکروارگانسیم هایس قابل کشت در دمای 22±2 100 در هر میلی لیتر
میکروارگانسیم هایس قابل کشت در دمای36±2 20 در هر میلی لیتر
آبسردکن آنی سری دماوند مدل4شیر
آبسردکن آنی سری دماوند مدل 2شیر
آبسردکن آنی سری مرکزی
آبسردکن آنی مدل آبشار